اسلام، دین دانش و سواد است. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، سواد و سوادآموزی جایگاه ویژه ای یافت و در تاریخ هفتم دی ماه 1358، به فرمان حضرت امام خمینی رحمه الله ناخدای نهضت ایران، کشتی این کشور حرکت خود را به سوی علم و علم آموزی آغاز کرد. تا پیش از انقلاب اسلامی، ایران جزو کشورهای بی سواد جهان به شمار می آمد؛ زیرا بیشتر مردم آن از بی سوادی رنج می بردند و تعداد کسانی که تحصیلات عالی داشتند، خیلی کم بود. با پیروزی انقلاب و تشکیل نهضت سوادآموزی، ایران گام مؤثری در سوادآموزی برداشت تا جایی که در حال حاضر، بیشتر ملت ایران از نعمت سواد سود می برند. آری، به فرمان امام و یاری این مردم، ریشه های درخت ایران از جویبارهای علم سیراب شد.
دیروز در حکومت جور و ستم، استعدادهای به بار ننشسته مان در نطفه خفه می شد و امروز به یاری خداوند و تلاش سوادآموزان و آموزگاران دل سوز، شکوفه های علم و سواد بر جای جای درخت حیات کشورمان جوانه زده و به ثمر نشسته است. این شکوفه ها را مدیون دستان باغبانانی هستیم که با همتی مردانه آنها را از دست زمستان جهل و بی سوادی نجات داده اند. دستانتان را با بوسه هایی از مهر مدح می کنیم و ثمره دادن تلاشتان را تهنیت می گوییم. آفرین بر شما که به دعوت پیر و مرشد خویش لبیک گفتید و ایران را مدرسه ای ساختید که ثمره آن علاوه بر علم، عزت ملت ایران بود.
امام خمینی رحمه الله بنیان گذار نهضت علم در ایران که همواره کلامش سرشار از آیات و کلام الهی بود، چنین سفارش می کنند: «شما سوادآموزان در تمام کشور بدانید یک خدمتی به این انسان می کنید که بالاترین خدمت هاست و روستاییان و سایر قشرهای بی سواد بدانند که این خدمت، خدمتی است که باید آنها به جان و دل قبول کنند و این طور گمان نکنند که ما نمی توانیم. این طور نیست؛ هر انسانی می تواند سواد آموزی کند و می تواند انسان بشود. علم از مهد تا لحد است؛ از بچگی تا نزدیک مردن».
امام عزیز! 26 سال از آن روز که برایمان پدرگونه لب به نصیحت گشودی، می گذرد. خواسته ات از ما این بود که: «من از همه ملت ایران می خواهم که در این امر بزرگ و این امر حیاتی کمک کنند. در روستاها که آقایان می روند، اقبال کنند. کسانی که سواد ندارند وارد بشوند برای سواد آموزی. با علم است که انسان می تواند تأمین سعادت دنیا و آخرت را بکند. با آموزش است که انسان می تواند تربیت کند جوان ها را، به طوری که مصالح دنیا و آخرت خودشان را خودشان حفظ کنند» و اکنون در نبود تو نیز طنین پیامت، ما را به سوی هدفی که در نظر داشتی می کشاند. هدف تو، جوانه ای بود که اکنون خود جوانه می دهد و به ثمر نشسته است. هر سال در هفتم دی یاد تو را گرامی می داریم و با تو در عهدی که بسته ایم تجدید میثاق می کنیم.
سوادآموزی، تنها فرایند یادگیری مهارت های خواندن، نوشتن و حساب کردن نیست؛ بلکه کمک کردن به آزادسازی انسان و رشد کامل اوست. سوادآموزی، شرایط مناسب را برای کسب آگاهی انتقادی از تضادهای جامعه ای به وجود می آورد که فرد در آن زندگی می کند. همچنین، سوادآموزی انسان را برمی انگیزد تا با مشارکت فعال و بهره گرفتن از نیروی نوآوری، طرح هایی بیافریند که می تواند در متحول ساختن جهان مؤثر باشد. در مجموع، سوادآموزی حق اساسی هر انسان است. سوادآموزی و به طور کلی آموزش و پرورش، یکی از ابزارهای اصلی برای تمام دگرگونی های اجتماعی است. سوادآموزی، عملی سیاسی است؛ یعنی مشارکت انسان، در ساختن هدف ها و ایجاد محیط و شرایط مناسب زندگی.
آموزش بزرگسالان عبارت است از تعلیم مهارت ها، اعم از گفت و شنود، خواندن و نوشتن، محاسبات و مهارت های فنی و اجتماعی. اگر افرادی در داشتن یا به کارگیری این مهارت ها ناتوان باشند، باید در این زمینه ها آموزش های لازم را ببینند تا بتوانند بر اساس استعداد واقعی خود، در روند توسعه جامعه خویش کوشش کنند. در واقع آموزش بزرگسالان، وسیله ای است برای از بین بردن عوامل عقب ماندگی، افزایش قدرت فکری و تولیدی همه مردم در راستای دست یابی به توسعه اقتصادی و اجتماعی.
حقیقت علم نوری است که در پرتو آن، انسان جهان را آن گونه که هست می بیند و جایگاه خود را در هستی می یابد. نور علم مراتبی دارد که بالاترین آن نه تنها انسان را با راه تکامل خود آشنا می کند، بلکه او را در این مسیر حرکت می دهد و به مقصد اعلای انسانیت می رساند. قرآن کریم با صراحت از این نور سخن می گوید و می فرماید: «آیا کسی که مرده دل بود و زنده اش کردیم و برای او نوری پدید آوردیم تا در پرتو آن در میان مردم برود، چون کسی است که گویی گرفتار در تاریکی هاست و از آن بیرون آمدنی نیست؟»
تأکید اسلام در مورد آموختن علم و سواد، تنها برای امور دنیوی نیست. آنچه برای اسلام اهمیت دارد، امور معنوی است که از مجرای امور مادی به دست می آید. شخصی که به دنبال علم و سواد می گردد و آن را می یابد، نه تنها امور زندگی مادی اش را با آن به راحتی می گذراند، بلکه به دنبال کسب رضایت خداوند نیز گام بر می دارد؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این مورد می فرماید: «دو آزمندند که هرگز سیر نمی شوند ؛ خواهان دانش و خواهان دنیا. خواهان دانش رضایت خدا را می افزاید و خواهان دنیا در گمراهی و سرکشی پیش می رود».
فراگیری دانش و هم نشینی با علما، برای تمام گروه ها و اقشار مردم لازم است. افرادی که از این نعمت بهره مندند، هر لحظه بر دانش خود می افزایند و از آن بهره می برند، ولی کسانی که در پی دانش نیستند، غرق در نادانی های خود، به گمراهی می افتند. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در این مورد می فرماید: «کسی که برای یادگیری و آموختن دانش، ساعتی کوچکی و ذلت را تحمل نکند، تا ابد در ذلت و خواری نادانی باقی می ماند».
نخستین گام برای رشد کشور، آموزش سواد و یادگرفتن آن است. بی سوادی و اهمیت ندادن به سواد آموزی، ضربه های جبران ناپذیری به شالوده های علمی، صنعتی، اقتصادی، فرهنگی و... جامعه وارد می سازد. فرد بی سواد در جامعه امروز کمترین جایگاه را خواهد داشت؛ چرا که آشنا نبودن او با مسائل ضروری اش در جامعه، همواره سبب عقب افتادگی اش می شود. آگاه نبودن از مسائل و قوانین حقوقی، بهداشتی، تربیتی و...، چنین فردی را در زندگی دچار مشکل خواهد کرد و کمترین منزلت را در جامعه و بین افراد آن خواهد داشت. در نتیجه، هرچه بی سوادان جامعه ای بیشتر باشد، آن جامعه در بین جوامع دیگر جایگاه پایین تری خواهد داشت.
خداوند متعالی در آموزه ای آسمانی فرموده است: «وای به حال کسی که از دانش بشنود و آن را نجوید، چگونه همراه نادانان به سوی آتش برانگیخته می شود؟ دانش بجویید و آن را فراگیرید که اگر شما را خوش بخت نسازد، بدبخت نمی کند؛ اگر شمارا سربلند نکند، سرشکسته نمی سازد؛ اگر شما را توانگر نکند، نادار نمی سازد؛ و اگر به شما سود نبخشد، زیان نمی رساند. نگویید می ترسیم بدانیم و عمل نکنیم، بلکه بگویید امیدواریم بدانیم و عمل کنیم. دانش برای دارنده اش شفاعت می کند و بر خدا سزاست که او را رسوا نسازد. خداوند متعالی روز قیامت می فرماید: ای گروه دانشمندان! گمان شما به پروردگارتان چیست؟ می گویند: گمانمان این است که بر ما رحمت آورد و ما را بیامرزد. خداوند متعالی می فرماید: پس من چنین کردم. من حکمتم را در شما به ودیعه نهادم، نه برای بدی به شما، بلکه برای نیکی به شما. پس به همراه بندگان شایسته من و به رحمت من به بهشت در آیید».
هیچ بنده ای در جست و جوی دانش بیرون نمی رود، مگر آن که فرشتگان بال هایشان را برایش فرو نهند و بدان راهی به سوی بهشت بپویند.
آنکه در پی آموختن دانش به راه افتد، پیش از آنکه گام بردارد، آمرزیده می شود.
آنکه دانش می جوید، خداوند روزی اش را بر عهده می گیرد.
بابی از دانش که انسان فرا می گیرد، برایش بهتر از هزار رکعت نماز مستحبی است.
جویای دانش میان نادانان، همچون زنده در میان مردگان است.
از من نیست جز دانشمند یا دانشجو.
دانش، برتر از ذکر
از نگاه اسلام، پرداختن به دانش و بالا بردن سطح شناخت، جایگاه ویژه ای دارد. روزی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وارد مسجد شد و دو گروه را آنجا دید. گروهی ذکر خدا می کردند و دیگری فقه فرا می گرفتند و خدا را می خواندند و به او رغبت می نمودند. حضرت فرمود: «هر دو مجلس بر نیکی اند و یکی برتر از دیگری است، اما اینان خدا را می خوانند. پس اگر بخواهد عطایشان می کند و اگر بخواهد باز می دارد؛ ولی اینان فرا می گیرند و به نادان می آموزند و من آموزگار برانگیخته شدم، پس اینان برترند» و نزد آن گروه رفت.
امروزه که حرف اول جوامع را فن آوری و علم می زند، بسیاری از افراد که از سواد بی بهره اند، با مقایسه خود با افراد تحصیلکرده، از آموختن سواد سرباز می زنند؛ چرا که فکر می کنند رسیدن به مدارج عالی، کاری سخت و دشوار است و آنها نیز باید به آن مدارج برسند تا در جامعه موفق باشند. اما آنچه هدف آموزش و پرورش و سوادآموزی است، باسواد کردن همه افراد جامعه، حتی در سطح پایین است؛ چنان که امام خمینی رحمه الله آن هدف را مشخص نمود و فرمود: «سوادی که ما می گوییم، یعنی همین سواد خواندن و نوشتن و این چیزها. آن هم که ما می خواهیم که همه ایران ان شاء اللّه سواد پیدا کنند، نمی خواهیم همه دکتر بشوند؛ چون چیز غیر معقولی است. می خواهیم یک مملکتی بتوانند همه آن مقصود خودشان را بنویسند و امضا کنند و...».
منبع: سایت حوزه